به مناسبت 5 مرداد و سالروز عملیات مرصاد، گفت وگویی با محسن فامیل زرگریان نویسنده رمان پس از غبار

سازمان مجاهدین خلق پس از عدم اجازه امام خمینی برای حضور مسعود رجوی در انتخابات ریاست جمهوری و پس از آن عزل ابوالحسن بنی­صدر، در دهه شصت به فاز مبارزه مسلحانه با ایران روی آورد. از زمان بروز اختلافات میان جمهوری اسلامی و سازمان مجاهدین، ایران از این سازمان به­عنوان گروهک منافقین یاد می‌کند.

پس از خروج اعضای سازمان مجاهدین خلق از ایران، آنها به عراق رفتند و در کمپ اشرف (اردوگاهی که به یاد اشرف ربیعی همسر اول مسعود رجوی به عنوان اردوگاه اشرف نامگذاری شد) ساکن شدند.

۵مرداد سال ۱۳۶۷ «عملیات مرصاد» اجرا شد و چه عملیاتی! دشمن انداخته بود در جاده آسفالت و به‌تاخت می‌آمد سمت کرمانشاه و بعد می‌خواست برود همدان، قزوین، کرج و هدف نهایی هم تهران بود.

منافقین بعد از قطعنامه قرار بود 48 ساعته تهران را فتح کنند، برای همین با حدود 30 تیپ زرهی و همراهی رژیم بعث راهی مرزهای ایران شدند. عملیاتی که نامش "فروغ جاویدان" بود، اما با بیش از 4 هزار نفر کشته به شکست انجامید.

به­مناسبت 5 مرداد و سالروز عملیات مرصاد، گفت­وگویی با محسن فامیل زرگریان نویسنده رمان "پس از غبار" که محتوای آن درباره فعالیت­های گروهک منافقین در زمان­های مختلف است انجام دادیم که متن آن را در زیر می­خوانید:

به­عنوان اولین سوال بفرمایید ایده داستان چگونه خلق شد؟

من کینه خاص و دیرینه­ای نسبت به سازمان دارم و از اینکه می­دیدم با تبلیغاتی که رسانه­های غربی انجام می­دهند؛ به­نوعی در حال تطهیر این جانیان هستند، یک مقدار عصبی شدم. قبل از این کار، در حال انجام کار دیگری بودم؛ منتهای مطلب همین مثال باعث شد که روی این موضوع تمرکز کنم و با خود عهد ببندم، حتما در مورد سازمان مجاهدین مطلبی بنویسم. سوژه­های مختلفی در ذهنم خطور می­کرد. نمی­خواستم کاری که انجام می­دهم تاریخ شفاهی باشد. دوست داشتم در قالب رمان باشد؛ چون در قالب رمان آدم می­تواند همه مستندات را جمع کند و در فضای قصه مجازی واقعیات را به مخاطب بدهد. سال1370 کودکان اعضای سازمان، توسط سازمان از والدین جدا و بین خانواده­های طرفدار آن­ها در سراسر دنیا پخش شدند. تنها به یک بهانه، بهانه بمباران و حفظ جان آن­ها. همین سوژه را دست­مایه کار قرار دادم و شروع به نوشتن کردم.

این اولین کارتان بود؟

 اولین کار چاپ شده­ام بود.

نگارش کتاب چه­قدر طول کشید؟

یک­سال با افرادی که از سازمان جدا شدند مصاحبه کردم. در این فاصله کتاب­های زیادی را در مورد سازمان، جداشدگان و موضوع مربوطه مطالعه کردم.

چه­طور راضی شدند خاطراتشان را بیان کنند؟

غالب کسانی که جزو جداشدگان هستند؛ افرادی هستند که نفرت خاصی نسبت به سازمان دارند. احساس می­کنند توسط سازمان به استثمار کشیده شدند، عمرشان به هدر رفته و زندگی­شان را باختند. برای همین حاضرند برای جبران این اتفاقات هرکاری انجام دهند.

فکر می­کنید تا چه اندازه می­توان مفهوم و اهداف سازمان مجاهدین خلق را به­وسیله ادبیات داستانی به نسل سوم و چهارم انقلاب انتقال داد؟

متاسفانه دیدگاه ما نسبت به سازمان، یک سازمان مرده و بدون فعالیت است که دیگر کاری انجام نمی­دهد. اما واقعیت مطلب چیز دیگری است. آن­ها کاملا زنده­اند و هنوز در حال جذب نیرو و فعالیت هستند و از غفلت ما سوء استفاده می­کنند. اگر خوب نگاه کنیم، خیلی از اعتراضاتی که در سطح کشور شکل می­گیرد، اعتراضاتی است که خیلی از آن­ها به حق است اما سریع تبدیل به اغتشاش می­شود. این تبدیل به اغتشاش شدن کاملا برنامه­ریزی شده است و قطعا یکی از مهره­های موثر پشت این جریان، سازمان مجاهدین خلق قرار دارد. این چند هزار نفری که در آلبانی هستند، این­ها کاملا دارند کار می­کنند، هر کدامشان مجهز به یک رایانه­ و از طریق فضای مجازی نیرو جذب می­کنند و در کشور ما به اسم «کانون­های شورش» آن­ها را سازماندهی و به آن­ها آموزش می­دهند. زمانی که مردم به دلایلی خاص، دست به اعتراض می­ز­نند این افراد آموزش دیده، سریع وارد عمل می­شوند و این اعتراضات را به سمت اغتشاش تغییر می­دهند و از آن بهره­برداری سیاسی می­کنند.

فرمودید که هنوز هم جذب نیرو دارند؟

بله

با این­که با گذشت چهار دهه ظاهر و باطن سازمان روشن شده، چرا هنوز افرادی هستند که جذب می­شوند؟

 مردم آگاهی کاملی ندارند؛ خصوصا قشر جوان. می­دانید سازمان چطوری شروع به کار کرد؟ من یک توضیح مختصری در مورد سازمان می­دهم:

سران سازمان در انقلاب 57 نقشی نداشتند و در زندان بودند. سازمان قبل از سال 1344 تشکیل شد و اعضای آن چند کار نظامی انجام دادند. سه مستشار آمریکایی و یک سرهنگ ایرانی را ترور کردند. ساواک آن­ها را دستگیرکرد و به زندان برد و بزرگان سازمان اعدام شدند جز مسعود رجوی؛ البته آن موقع جزو افراد تراز اول سازمان نبود ولی جزو یکی از بزرگانی بود که با ساواک همکاری می­کرد و بخشش گرفت و حکم اعدامش به حبس ابد تبدیل شد.

قبل از انقلاب، در دی­ماه 57 از زندان آزاد شدند. بعد از انقلاب، سازمان پشت اسلام قایم شد، با اینکه اصلا دیدگاه اسلامی نداشت. سازمان یک دیدگاه کاملا التغاطی داشت و دارد؛ یعنی معتقد به سوسیالیستی است که لباس توحید پوشیده و با اسمی که از اسلام آورده است، جوانان را جمع و سازمان­دهی کرده و شروع کرد به فاصله انداختن بین آن­ها و انقلاب. از اوایل سال 60 جلوی انقلاب ایستادند و طرحی به اسم «طرح شکار» را شروع کردند. آدمی که چهره حزب­للهی داشت یا فردی که ریش داشت را می­کشتند و می­گفتند: ما فرصت نداریم برویم وقتمان را هزینه کنیم و شناسایی کنیم. به­همین راحتی آدم­ها را می­کشتند. به­همین راحتی خیلی از زن و بچه­ها را کشتند و این­گونه توجیه می­کردند که اگر بی­گناه باشند که به بهشت می روند و اگر هم از اعضای نظام­اند که خوب باید کشته شوند. سازمان قائل به یک موضوع خاصی نیست؛ یعنی اگر شما مسلمان باشید برای این­که شما را جذب کنند، مسلمان می­شوند و اگر شما توده­ای باشید، توده­ای می­شوند.

شما در این کتاب شخصیت­هایی مثل نسرین و سعید را دارید که یک مخالف و دیگری موافق سازمان بود. این شخصیت­های واقعی هستند؟

خیر. به جز آدم­های خاصی که از سازمان نام می­برم، بقیه شخصیت­های کتاب وجود خارجی ندارند.

 کتاب نزدیک به ده غلط تایپی دارد. باید یقه چه کسی را گرفت؟

واقعیتش من از ویراستاری کتاب چندان راضی نیستم؛ چون در بعضی از بخش­های کتاب، ادبیات مرا تغییر داده است. وقتی کتاب را که می­خوانم، کتاب در بعضی نقاط دچار سکته شده است. از آن­جایی که بنده در اصل شاعر هستم، حتی در نوشتار هم سعی می­کنم آن سجع را داشته باشم. خودم که کتاب را می­خوانم، می­بینم آن سجع از بین رفته، غلط تایپی و غلط انشایی دارد. به ناشر هم گفته­ام که از این ویراستاری راضی نیستم.

شما تلاش کردید تقریبا در آخر هر فصل با طرح یک سوال، برای مخاطب تعلیق ایجاد کنید. از نظر داستان­نویسی ایجاد تعلیق به این سبک و سیاق تا چه حد درست است؟

 اگر کتاب تعلیق نداشته باشد، مخاطب را جذب نمی­کند. داستان باید به­گونه­ای باشد که با اتمام هر فصل، مخاطب دنبال این باشد که جواب این سوال چیست؟ تا راغب باشد فصل بعدی را هم بخواند. فکر می­کنم یکی از جذابیت­های این کتاب هم همین تعلیقات است که مخاطب را به سمت خود می­کشاند.

وقتی کتاب را تمام می­کنیم، از سرنوشت شخصیت «سعید» مطلع نمی­شویم.

سعید را دیگر کار ندارم. سعید یکی از سوژه­هایی است که سازمان از طریق امثال او آدم­ها را جذب می­کند.

یکی از شخصیت­های فرعی بود، اما موثر و دارای نقش.

نقش برای جذب سارا بود.

این­که رها شود و بعد از پایان کتاب برای مخاطب این سوال باقی بماند که سعید چه سرنوشتی پیدا کرده، چندان برای داستان خوب نیست.

وقتی شروع به نوشتن کتاب کردم، اصلا نمی­دانستم چه می خواهم بنویسم. داستان به­گونه­ای است که خودش می­آید. بداهه است. در تاریخ شفاهی، شما از اول تا آخر آن را می­دانید. خطی پیش می­روید. ولی داستان به این صورت نیست؛ نوشته بازی می­کند. اصلا دست خود آدم نیست. داستان نویسنده را به جلو می­برد، نه نویسنده داستان را. مثل شعر که در هر زمانی تراوش نمی­کند. هر چه بنشینم و فکر کنم شعر تراوش نمی شود ولی یک دفعه تراوش می­کند. ظرف دو یا سه دقیقه ممکن است یک غزل بگویی که شاهکار تمام کارهایت باشد.

درا ین مدت بازخوردی هم از طرف مخاطبان گرفتید؟

بله

چطور ارزیابی می کنید؟

هدف­گذاری من در این داستان، در واقع تبیین رفتار فرقه­گرایانه سازمان بود؛ این­که سازمان با این همه ظاهر منحوس که حداقل در جامعه ایرانی دارد، چطور توانسته آدم­ها را جذب خودش کند، آن­ها را نگه دارد و آن­ها هم هم­چنان در سازمان بمانند. حتی حاضرند به­خاطر مسعود رجوی کارهایی را انجام دهند که کمتر کسی میل دارد حتی به آن فکر کند. این سوال خیلی­هاست که چه­طور سازمان با نیروهایش رفتار می­کند که آن­ها حاضرند هرکاری را انجام دهند. تلاش کردم در دل کتاب به این سوال پاسخ دهم.

اگر فرصت بازنویسی داشته باشید این کتاب را بازنویسی می کنید؟

اگر فرصت بازنویسی داشته باشم خیر.

از جلدکتاب راضی بودید؟

بله، جلد خوبی بود.

 و در پایان این­که درحال نگارش کاری هستید؟

در حال نوشتن جلد دوم این کتاب هستم.