گفت و گو با راوی و نویسنده کتاب همسایه های خانم جان

آقاي جاويدي، شما به عنوان يك پرستار چطور شد به جمع مدافعان حرم در سوريه و به قول خودتان به »خانم جان« پيوستيد؟ من يك دهه پنجاهي و پدر چهار فرزند و پاسدار هستم. سال۹۶ به مدت چهار ماه در قالب كادر بهداري به سوريه اعزام شدم. اعتقاد قلبي من اين است كه پاي ما به صف مدافعان حرم باز نمي شد، مگر به اذن حضرت زينب)س(، حاال اينكه چه عواملي باعث اين اذن خواست خود فرد و نيز دعاي پدر ً مي شود جاي بحث دارد، اما قطعا و مادر مؤثر است.

خانم عرفانيان! چطور شد براي نگارش كتاب، آقاي جاويدي و خاطراتش را انتخاب كرديد يا شايد بايد بپرسم چرا چنين پيشنهادي را قبول كرديد؟ بلي، قبول كردن درست تر است، هر چند نه من و نه آقاي جاويدي در اين انتخاب نقش زيادي نداشتيم. »خانم جان« خواستند و شد. انتخاب و قبول كار خودشان بود. آقاي جاويدي! خاطرات شما يك سبك جديد از خاطرات مدافعان حرم است و در نوع خودش منحصربه فرد، آيا دنبال يك قلم خاص بوديد كه به خانم عرفانيان رسيديد يا قسمت و اتفاق بود كه خاطرات تان را ايشان بنويسند؟ منحصربه فرد بودن اتفاقي كه در آن دوره در ابوكمال افتاد، يعني ً قطعا احداث بيمارستاني با رويكرد خاص براي خانواده هايي كه اكثرشان به نوعي مرتبط با داعش بودند،

مهم ترين انگيزه من براي نگارش خاطراتم بود و براي اين موضوع خاص بايد نويسنده اي انتخاب مي شد كه درك تفاوت هاي اين سوژه با سبك رايج خاطره نويسي، برايش آسان باشد و خانم عرفانيان نشان دادند از چنين ويژگي اي برخوردار هستند.

خانم عرفانيان! در يك مصاحبه گفتيد ك يكي از سخت ترين قسمت هاي كارتان حين ضبط مصاحبه با همسايه هاي »خانم جان« بود. چطور به عنوان يك نويسنده حرفه اي نتوانستيد بر عواطف خود غلبه كنيد؟

نويسنده هر چقدر هم اصل خودكنترلي را رعايت كند و مسلط به عواطف خود و محيط مصاحبه باشد، باز ممكن است اتفاقاتي بيفتد كه عواطف انساني هر فردي را تحت تأثير قرار دهد و او را به چالش بكشد. به هر حال نويسنده در انجام مصاحبه در مقامي است كه بايد اين خاطرات را لمس كند، به آنها نزديك و از جزئيات وقايع چه تلخ باشد و چه شيرين آگاه شود. نمي خواهم بگويم كه نويسنده خوب آن است كه نه از تلخي هاي خاطرات ناراحت شود و نه از شيريني هايش خوشحال بلكه منظورم اين است اگر مي خواهيم خاطره اي را خوب بنويسيم، بايد خوب گوش بدهيم و وقايع را خوب حس و درك كنيم.

آنقدر وارد جزئيات شويم كه انگار در متن واقعه هستيم و آن را از نزديك مي بينيم و لمس مي كنيم. نكته اين است كه در كنار همه اينها، بايد ناراحتي و خوشحالي خود را از آن واقعه تلخ يا شيرين كنترل كنيم نه سركوب، مثل خاطره مرگ بچه حامد. حامد يك مرد سوري است كه تيم پزشكي ايران به او كمك كرد پسرش در بيمارستان جنگي زير آتش توپ و گلوله به دنيا بيايد. حامد اسمش را به رسم قدرداني از پزشك »احسان« گذاشت، ولي متأسفانه دو ماه بيشتر زنده نماند. شنيدن خبر فوت اين بچه يكي از تلخ ترين لحظه هاي ثبت اين خاطرات بود، آنقدر تلخ كه با حذفش نگذاشتم مخاطبم هم آن تلخي را حس كند، آنقدر تلخ كه دلم مي خواست ضبط را خاموش و مصاحبه را قطع كنم و بنشينم براي آن بچه گريه كنم. اشك و گريه يك نويسنده كه هم مي خواهد حرفه اي باشد و هم از عواطف انساني برخوردار و هم اينكه، يك زن است بسيار چالش برانگيز بود.

آقاي جاويدي! سخت ترين لحظه هاي كار شما چگونه گذشت؛ وقايعي كه اگر به سوريه برگرديد، همچنان براي شما سخت و ناراحت كننده خواهد بود. ً من در اين مسير جز زيبايي نديدم. چه در زمان انجام مأموريت حقيقتا و چه بعد از آن، علتش هم واگذار كردن كل امور به صاحب اصلي كار يعني خود »خانم جان« بوده و است، لذا سخت ترين لحظات هم برايم طعمی شيرين داشت و دارد، اما ديدن رنج انسان هاي بي گناه در شرايط جنگي هميشه سخت است و ديدن رنجي كه ناشي از جهل قابل درمان ً باشد، بسيار سخت تر است. دردهاي جسماني معموال هستند اما درمان درد جهل به آساني ممكن نيست. درمان دردي كه موجب مي شود برادر به روي برادر اسلحه بكشد، ساده نيست. ديدن درد عدم بصيرت انسان ها، بسيار دشوار است. اين دردها را حاج قاسم و شهداي ما به خوبي درك كردند.

خانم عرفانيان! رسالت اصلي شما در نگارش اين كتاب چه بود و مخاطب اصلي كتاب چه كساني هستند؟ رسالت اصلي شايد به تصوير كشيدن يك صفحه از جنگ سوريه و حضور ايران در آن باشد؛ صفحه اي كه گوشه اي از جريان فكري حاكم بر جبهه ما و جبهه مقابل را نشان مي دهد. جريان فكري نه خاك است كه با سيم خاردار محصور شود و نه آب است كه با احداث سد، راهش بسته شود. جريان فكري هواست؛ هوايي كه قابليت انتشار آزاد را به همه جا دارد، پس بايد مقابل جريان فكري داعش كه پرچمش به خاك افتاده، جريان فكري حق را تقويت و كمك كنيم تا به گوش همه جهان برسد. مخاطب اصلي هم نسل هاي بعد از ما هستند. نسل هاي امام نديده، جنگ نديده، داعش نديده؛ نسلي كه بايد امانت تاريخي را به دست شان بدهيم. براي جلوگيري از تحريف تاريخ، ما بايد قبل از ديگران، وقايع را روايت كنيم.

آقاي جاويدي! شما در اين كتاب سعي داريد بيشتر از يك جريان صحبت كنيد نه صرفا يك شخص و يك مصداق ً مشخص به نام دكتر احسان يا بيمارستاني به نام ابوكمال. اين جريان چه ويژگي هايي دارد؟ معطوف ً خوشحالم كه مخاطب پس از خواندن كتاب ذهنش صرفا ً اوال به دكتر احسان نمي شود بلكه شناختي از يك جريان و يك ايدئولوژي به دست مي آورد؛ جرياني كه مدافعان حرم را پرورش مي دهد و آنان را آماده نبرد مي كند؛ همان جرياني كه در كتاب از آن به عنوان خط فكري حاج قاسم ياد مي شود؛ همان جرياني كه به گفته رهبر معظم انقالب، مكتب سليماني نام گرفته است؛ مكتبي كه حتي در دل جنگ حاضر نيست رنج خانواده دشمن وحشي خودش را هم ببيند و دستور مي دهد براي شان بيمارستان احداث كنيد و به آنها خدمات درماني ارائه دهيد.

خانم عرفانيان! براي اينكه خواننده از مطالعه كتاب خسته نشود و فصل فصل آن، اين كشش و جاذبه را داشته باشد تا كتاب را به پايان برساند، چه شيوه اي را در پيش گرفتيد؟ خاطرات دكتر منحصربه فرد و به اندازه كافي پركشش بود، فقط نياز داشت سير روايات به صورت منظم و هدفمند تدوين شود تا براي مخاطب خواندني تر شود. به تعبير حضرت آقا همان طالي خام بود كه من به عنوان نويسنده بايد مثل زرگر پرداخت مي كردم تا جلوه بيشتري پيدا كند؛ پرداخت هايي مثل شخصيت پردازي، فضاسازي، مستندنگاري، برش هاي زماني، تعليق هاي خالقانه و از همه مهم تر واقع نگاري. واقع نگاري باعث مي شود اشك و لبخند در طول خواندن كتاب، كنار هم باشند مثل دو همسايه ديوار به ديوار.

آقاي جاويدي! چطور شد در ميان مشغله هاي روزانه، خاطرات تان را ضبط كرديد، به عبارتي با خودتان مصاحبه كرديد؟ كاري كه به گفته خانم عرفانيان بسيار در تأليف كتاب كمكش كرده است. از لحظه اي كه با من تماس گرفته شد تا براي اعزام آماده شوم، انگار يك صدايي در وجودم دائم زمزمه مي كرد كه براي موضوع يا مأموريت خاصي طلبيده شده ام، لذا از لحاظ روحي خودم را كامال آماده كردم، ً هر چند هرگز فكر نمي كردم با چنين موضوعي روبه رو شوم. لحظه اي كه مأموريت ايجاد بيمارس��تان زنان و زايمان در سوريه به من ابالغ شد متوجه خاص بودن مأموريتم شدم، البته بايد عرض كنم هر عزيز توقع مي رفت دست به كار شود و به نحوي ً ديگري هم جاي من بود قطعا آن لحظات را ثبت كند تا همه جهان بداند، در روزهايي كه دش��من بي رحم، سر از بدن مجاهدان ما جدا مي كرد، پيروان اسالم حقيقي در مقابل خانواده آنها چگونه رفتار كردند. در آن شرايط جنگي وضعيت زنان باردار كه تعدادشان هم زياد بود، باعث شد ساخت بيمارستان زنان و زايمان در دستور كار قرار بگيرد. جالب است بدانيد كه اين بيمارستان با تجهيزاتي كه از سوله هاي داعش به دست آمد و با كمك پزشكان و متخصصان زن كه از حلب و دمشق آمده بودند، ساخته شد.

اگر به عقب برگرديد، باز  هم نويسنده مي شوید؟ هم نويسنده مي شوم هم نوشتن را زودتر شروع مي كنم .

 آقای جاويدي اگر به عقب برگردد باز براي مدافع حرم شدن بي تابي مي كند؟ خدا را شاكرم كه با اين سؤال اشك در چشمم جمع شد؛ اشكي كه از يادآوري آن روزها نشئت مي گيرد. خدا مي داند كه چقدر التماس كرديم و چه سختي هايي كشيديم و چقدر توسل كرديم تا باب جهاد هر چند براي مدت كوتاه به روي مان باز شد، بله با همان اشتياق آماده ام، با كوله بسته و لباس نبرد آماده. ما گريزهايی از روضه را در بدنه كار شاهديم كه حال خوبي به مخاطب مي دهد.

خانم عرفانيان چه شد كه تصميم به استفاده از اين گريزها گرفتيد؟ من گريزها را در كار نياوردم، گريزها خودشان حضور داشتند، من فقط اجازه جوالن دادم. روضه ها و اشك هايش بخشي از شخصيت راوي است. اگر قرار بر خاطره نگاري و ضبط و ثبت تاريخ شفاهي است، بايد نگاه جامع داشته باشيم. نه تنها نمي توان خاطرات را به سبك گزينشي مكتوب كرد بلكه ابعاد شخصيتي راوي را هم نمي توان گزينش كرد و برش زد. راوي كتاب هم پرستار است با همه فكرهاي يك تجربي خوانده خون و زخم ديده . هم نظامي است با همه ويژگي هاي فردي و برون فردي يك فرد نظامي مثل نظم و كتوم بودن. هم پدر است با تمام دلتنگي هايش براي خانواده و هم مداح است با تمام رقيق القلب شدن ها و توسل هايش.

آقاي جاويدي نهايت آرزوي تان براي اين كتاب دست يافتني شده يا هنوز خير؟ منظورم مثال اتفاق خوبي ً است كه بعد از انتشار اين كتاب منتظر افتادنش باشيد. بله، من به غايت آرزوهايم در نگارش اين كتاب رسيدم، ً قطعا شايد برخي بعضي اتفاقات را الزم بدانند براي تكامل يك كتاب، اما من نگاه متفاوتي دارم، آن هم اتمام مأموريتم است. من وظيفه داشتم با تمام سختي ها اين كار را به انجام برسانم و االن خيلي خوشحالم كه اين اتفاق افتاده، ساير اتفاقات از دست من معتقدم صاحب ً خارج است، تا اينجاي كار وظيفه ما بود قويا كار خودش بهترين ريل را در بهترين زمان جلوي راه كتابش قرار خواهد داد.

خانم عرفانيان نگارش كتاب »همسايه هاي خانم جان« چه مدتي زمان برد؟ متن پيش نويسي كه راوي روز اول كار مقابلم گذاشتند، خب خيلي سرعت كار را باال برد، چون حداقل پنج جلسه مصاحبه الزم است براي رسيدن به يك پلن كلي از خاطرات و ديدن شروع و پايان و ميانه كار. خب اين متن كار آن پلن كلي و آن پنج جلسه مصاحبه را براي من انجام داد. از طرفي كار در شرايطي شروع شد كه نه من وقت آزادي براي كش آمدنش داشتم نه راوي. اين بود كه كميت و كيفيت مصاحبه ها را برديم باال تا زودتر به نتيجه برسيم.

آقای جاويدي وقتي اقدام به مكتوب كردن خاطرات تان كرديد، فكر مي كرديد نتيجه اين شود و زودتر از آنچه فكرش را كنيد به انتشار برسد؟ بله. الحمدهلل آن نتيجه اي كه فكرش را كردم، حاصل شد.

مطلب و سؤالي كه به نظرتان بايد مي گفتيم و اشاره مي كرديم و از قلم افتاد بفرماييد.

عرفانيان: اين كار و همه ساعت هايي كه برايش وقت گذاشتم. اين كار و همه دوندگيهايي كه برايش داشتم. اين كار با همه تلخي ها و شيريني هايش كه حين كار خسته و خوشحالم مي كرد، تحفه ناچيزي است پيشكش به ساحت دختر ابوتراب. اين دنيا زير سايه خانم جان و آن دنيا همسايه ديوار به ديوارش باشيد.

جاويدي: الزم مي دانم يادی كنم از همه عزيزاني كه در اين مسير از استادان، پزشكان و ً زحمات خالصانه اي كشيدند، مخصوصا پرستاران شجاع مجموعه بهداري كه كمتر از آنها ياد مي شود و فقط خدا مي داند كه اين عزيزان چه فداكاري هايي كردند. تفاوت ويژه اي كه بچه هاي بهداري با ساير عزيزان داشتند اين بود كه همزمان هم در عرصه خطر و هم در عرصه امدادرساني به همرزمان و مردم بي گناه سوريه جهاد مي كردند و بارها ما شاهد بوديم كه حتي به مجروحان داعشي هم با جان و دل خدمات مي دادند. 

متبع: روزنامه جوان